Czym były Procesy Norymberskie?

Procesy norymberskie, które odbyły się bezpośrednio po II wojnie światowej, były serią 13 trybunałów wojskowych, w których prawie 200 niemieckich przywódców rządowych, wojskowych, medycznych i biznesowych zostało osądzonych za zbrodnie wojenne. W pierwszym i najsłynniejszym z tych procesów - Procesie Głównych Zbrodniarzy Wojennych przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym - 24 wysokich rangą przedstawicieli partii nazistowskiej, w tym Rudolf Hess, Hermann Göring i Wilhelm Frick, zostało osądzonych za zbrodnie przeciwko ludzkości popełnione podczas Holokaustu. (Przywódca nazistów Adolf Hitler i dwaj jego najważniejsi współpracownicy popełnili samobójstwo pod koniec wojny; wielu innych przywódców partyjnych uniknęło kary). 

Procesy Norymberskie postawiły przed sądem niektóre z najbardziej potwornych postaci nazistowskich Niemiec, a także dały pretekst do zmian w prawie międzynarodowym i przyczyniły się do powstania Konwencji ONZ w sprawie ludobójstwa (1948), Powszechnej deklaracji praw człowieka (1948) oraz Konwencji genewskiej dotyczącej praw i zwyczajów wojny (1949). 

Dlaczego Norymberga została wybrana jako miejsce procesów?

Norymberga została wyznaczona jako miejsce rozliczenia zbrodniarzy nazistowskich ze względu na jej symboliczne znaczenie. To bawarskie miasto, które zapoczątkowało powstanie Trzeciej Rzeszy, goszcząc masowe wiece propagandowe Partii Nazistowskiej w latach 20. i 30. XX wieku, zostało uznane przez zwycięskich aliantów za odpowiednie miejsce do zadania symbolicznego  ostatecznego ciosu nazizmowi. Mimo że po II wojnie światowej znaczna część miasta legła w gruzach, Pałac Sprawiedliwości - w którym znajdowało się spore więzienie mogące pomieścić 1200 więźniów - pozostał w dużej mierze nienaruszony i został wybrany na miejsce procesów, gdy niemieccy więźniowie zakończyli prace nad powiększeniem sali sądowej. 

Dlaczego Procesy Norymberskie były wyjątkowe w historii ludzkości?

1. Procesy Norymberskie były pierwszymi tego typu procesami z międzynarodową ławą sędziowską

Proces norymberski stanowił kamień milowy w tworzeniu prawa międzynarodowego. Wprawdzie w historii zdarzały się już wcześniej oskarżenia o zbrodnie wojenne, takie jak oskarżenie oficera armii konfederackiej Henry'ego Wirza, ale były one prowadzone zgodnie z prawem jednego kraju. Do czasu procesu norymberskiego nie było precedensu w postaci międzynarodowego procesu zbrodniarzy wojennych. Zamiast jednego sędziego i ławy przysięgłych, proces wysokich rangą przywódców nazistowskich został przeprowadzony przez panel czterech sędziów. Stany Zjednoczone, Związek Radziecki, Francja i Wielka Brytania wyznaczyły po jednym sędzim głównym i zastępcy, a przewodniczył brytyjski Lord Justice Geoffrey Lawrence. 

2. W trakcie Procesów Norymberskich po raz pierwszy w historii sądzono zbrodnie przeciwko ludzkości

W porozumieniu londyńskim, podpisanym pomiędzy USA, Wielką Brytanią, Francją i Związkiem Sowieckim, ustanawiającym Międzynarodowy Trybunał Wojskowy określono przepisy i procedury prowadzenia procesów norymberskich. Zapisano tam definicję trzech kategorii przestępstw: zbrodnie przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne oraz - po raz pierwszy - zbrodnie przeciwko ludzkości, do których zaliczono morderstwa, zniewolenie lub deportacje ludności cywilnej albo prześladowania z powodów politycznych, religijnych lub rasowych.

3. W trakcie Procesów Norymberskich po raz pierwszy zastosowano tłumaczenie symultaniczne 

Ponieważ oskarżeni, sędziowie i adwokaci posługiwali się mieszanką języków: niemieckiego, francuskiego, angielskiego i rosyjskiego, bariera językowa groziła spowolnieniem postępowania. Jednak dzięki opracowaniu przez IBM nowego systemu tłumaczenia natychmiastowego wszystkie osoby biorące udział w procesie mogły słuchać przez zestawy słuchawkowe tłumaczenia przebiegu rozprawy w czasie rzeczywistym. Żółte lampki przy mikrofonach ostrzegały mówców, aby zwolnili tempo na rzecz tłumaczy, natomiast czerwone lampki sygnalizowały konieczność przerwania i powtórzenia wypowiedzi. System tłumaczenia symultanicznego umożliwił przeprowadzenie procesu cztery razy szybciej niż w przypadku zastosowania tłumaczenia konsekutywnego. 

4. W trakcie Procesów Norymberskich po raz pierwszy użyto terminu "ludobójstwo" jako terminu prawnego

Pochodzący z Polski Rafał Lemkin, który był doradcą Jacksona (sędziego Sądu Najwyższego USA, który dowodził zespołowi amerykańskich prokuratorów), miał w 1944 r. ukuć termin "ludobójstwo" na określenie planowanej przez nazistów eksterminacji Żydów. Słowo to jest amalgamatem "genos", greckiego słowa oznaczającego "plemię" lub "rasę", oraz "-cide", łacińskiego słowa oznaczającego "zabijanie". Lemkin, który w Holokauście stracił blisko 50 krewnych, zdefiniował ludobójstwo jako "skoordynowany plan różnych działań zmierzających do zniszczenia istotnych podstaw życia grup narodowych, w celu unicestwienia tych grup". Procesy Norymberskie były pierwszymi w historii oskarżeniami o ludobójstwo. Lemkin przyczynił się do stworzenia i podpisania w 1948 roku konwencji ONZ w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa, zwanej też konwencją Lemkina.