- Czyja to szklanka?
- Nie moja - wszystkie dzieci odpowiadają zgodnie chórem

Odpowiedź jak powyżej pojawia się w 99.98% przypadków (dane Instytutu Informacji Niepotwierdzonych Statystycznie i Anegdotycznych ;)), gdy rodzice pytają z intencją znalezienia gagatka potencjalnie odpowiedzialnego za sprzątnięcie po sobie. Dzieci robią to instynktownie, bezwiednie. 

Ale nie tylko dzieci stosują codzienne, niewinne kłamstewka. To samo tyczy się dorosłych, nawet takich, którzy twierdzą, że "oni zawsze mówią prawdę" i "nigdy nie zdarza im się skłamać". Oczywiście zaraz obok tych niewinnych, stoją wielkie jak Godzilla kłamstwa, których ludzie używają z przeróżnych powodów. Nikt nie lubi być okłamywany, ale z drugiej strony jest to coś powszechnego i chyba mało jest zachowań bardziej ludzkich niż kłamstwo. Spróbujmy zatem dociec prawdy w kwestii dlaczego ludzie kłamią, bo może ułatwi nam to zrozumienie przynajmniej niektórych takich sytuacji.

Ludzie kłamią by się chronić przed karą lub walką

Wiele osób kłamie, ponieważ chce się uchronić przed nieprzyjemną sytuacją lub konfliktem. Pomyśl o małych dzieciach, które kłamią; kłamią, by nie wpaść w kłopoty. Dzieci kłamią, by uniknąć nieprzyjemnych konsekwencji lub kary. Dorośli robią to samo.

Wiele osób kłamie, bo wie, że zrobiło coś, co rozgniewa drugą osobę.

Kobieta może skłamać na temat ceny kupionych butów, a mężczyzna na temat tego, z którym kumplem chce się spotkać.

Kłamstwa te mają na celu uniknięcie kary lub walki. Być może dana osoba nie zrobiła nic złego, ale wolałaby nie musieć się usprawiedliwiać, tłumaczyć ani stawać twarzą w twarz z rozwścieczonym współmałżonkiem.

Kłamiemy by nie sprawić komuś bólu

Niektórzy ludzie, którzy kłamią, często robią to w dobrych intencjach. Nazywamy je "białymi kłamstwami", czyli kłamstwami, które mają miejsce, gdy dana osoba chce uniknąć sprawienia komuś bólu.

Mąż może skłamać, by oszczędzić zawodu żonie, a rodzic - by uniknąć łez dziecka. Przykładem typowego białego kłamstwa jest: "Tak, kochanie, ta sukienka świetnie na tobie wygląda".

Dla niektórych białe kłamstwo to nic innego jak powód lub wymówka, a nie nieprawda.

Etyka stojąca za mówieniem białego kłamstwa jest przedmiotem dyskusji teologów i filozofów na całym świecie. Każdy sam musi zdecydować, czy mówienie białego kłamstwa jest uzasadnione.

Jeśli chronienie kogoś przed niepotrzebnym zranieniem oznacza pominięcie prawdy, a kłamstwo nie wyrządza żadnej szkody, to większość ludzi uważa, że jest to nie tylko uzasadnione, ale wręcz konieczne.

Ludzie kłamią by nie ranić własnych uczuć

Podczas gdy niektórzy ludzie kłamią, aby chronić uczucia innych i oszczędzić im bólu lub krzywdy, wiele osób kłamie, aby chronić własne uczucia, poczucie własnej wartości, pewność siebie lub inne osobiste emocje.

Kobieta, która mówi: "I tak nie chciałam tej pracy", podczas gdy tak naprawdę chciała, kłamie, aby chronić siebie.

Dziecko, które krzyczy: "Nienawidzę cię!", może próbować uchronić się przed poczuciem krzywdy lub odrzucić innych, zanim samo zostanie odrzucone.

Kłamiemy aby dochować sekretu / nie zdradzić tajemnicy

Myśląc o kłamstwach, które wymyśla się, aby zachować tajemnicę, wystarczy pomyśleć o urodzinach i Bożym Narodzeniu ("gimnastyka" z prawdą, którą wykonują rodzice odnośnie tego, kto przynosi prezenty i którędy wszedł do domu skoro wszystkie drzwi i okna były zamknięte, a komina brak).

Mnóstwo ludzi kłamie na temat tego, gdzie poszli lub co kupili, mając dobry zamiar zachowania pozorów niespodzianki.

W większości przypadków kłamstwa są oczywiste. Nastolatka może wiedzieć, że jej matka wyszła z domu, ale coś w wymówce matki wzbudza podejrzenia.

Gdy prawda wychodzi na jaw i nastolatek otrzymuje miły prezent na specjalną okazję, kłamstwo zostaje mu wybaczone i zapomniane.

Ludzie kłamią by dobrze wypaść (np. na rozmowie kwalifikacyjnej)

Wiele osób pragnie stworzyć dobry wizerunek, często z powodów związanych z pracą.

Pomyślmy o rozmowie o pracę, na którą dana osoba może się dobrze ubrać i starać się zrobić dobre wrażenie na osobie prowadzącej rozmowę, aby zdobyć pracę.

Osoby, które kłamią z powodów wizerunkowych, często robią to, ponieważ chcą zatuszować skazę w swojej historii zawodowej lub uniknąć podania prawdziwego powodu rozwiązania umowy o pracę w poprzednim miejscu zatrudnienia.

Kłamiemy, bo chcemy żeby inni nas lubili

Każdy chce być lubiany, a bycie częścią grupy jest ważne, jak również stanowi część ludzkiej natury. Wiele osób kłamie po to, by być akceptowanym przez innych.

Taka osoba może udawać zainteresowanie czymś lub zgadzać się ze stwierdzeniem, w które nie wierzy.

Problemem, który może się pojawić przy tego typu kłamstwach, jest brak indywidualności i zatracenie umiejętności bycia sobą.

Kłamiemy by manipulować innymi

Bardzo szybko uczymy się, że możemy manipulować innymi ludźmi. Wiele osób kłamie, by skłonić innych ludzi do zrobienia tego, czego od nich oczekują. Ludzie, którzy kłamią, aby manipulować sytuacją lub innymi ludźmi, często są zainteresowani wyłącznie osobistymi korzyściami i nie biorą pod uwagę uczuć innych osób.

Kłamiąc lub pomijając szczegóły, osoba taka może osiągnąć swój osobisty cel.

Należy jednak pamiętać, że kłamstwo manipuluje sytuacją i myślami człowieka, nawet to, które zostało wypowiedziane w niewinnych intencjach. To, co mówimy i robimy, ma wpływ na innych i nawet kłamstwa wypowiadane w dobrych intencjach są formą manipulacji.

Kłamstwa kompulsywne i patologiczni kłamcy

Poważniejszy problem z kłamstwem pojawia się, gdy kłamstwo staje się kompulsywne lub patologiczne. Różnice między nimi mogą być subtelne, ale ważne jest, aby zrozumieć każdą z nich.

Dla kompulsywnego kłamcy kłamstwo jest sposobem na życie.

Kłamstwo w każdej sytuacji lub bez powodu zajmuje miejsce szczerości. Kompulsywny kłamca kłamie, ponieważ w jakiś dziwny sposób mu to służy i w kłamstwie znajduje pocieszenie.

Mówienie prawdy nie jest właściwe dla kompulsywnego kłamcy, który nagina prawdę, aby dopasować ją do własnych potrzeb i pragnień. Kompulsywnemu kłamaniu często towarzyszą inne zaburzenia osobowości, takie jak narcyzm.

Choć osoba pogrążająca się w kompulsywnym kłamstwie czuje się bezpiecznie, kłamstwa te często ranią i niszczą związki, rodzinę i przyjaciół. Kłamstwo kompulsywne jest uzależnieniem i trudno z nim skończyć, gdy stanie się sposobem na życie.

Kłamca patologiczny kłamie nieustannie, aby uzyskać to, czego chce, nie dbając o to, kto zostanie po drodze zraniony. Uważane za mechanizm radzenia sobie z problemami, patologiczni kłamcy często wykazują inne zaburzenia osobowości.

Słowa, które opisują patologicznego kłamcę, to: zwodniczy, manipulujący i samolubny. Kłamcy patologiczni w rzeczywistości wierzą we własne kłamstwa, ale mogą zmieniać historię z opowieści na opowieść.

Inni zdają sobie sprawę z kłamstwa, ale kłamca często nie zdaje sobie z tego sprawy i nie ma wyrzutów sumienia.  Często wymyśla rzeczy na poczekaniu i rzadko kiedy planuje kłamstwo.

Po wypowiedzeniu kłamstwa będzie go bronić i rzadko przyzna się do jego popełnienia. Kłamstwa patologicznego kłamcy mogą być absurdalne, np. dana osoba będzie zeznawać policji, że była w parku, obserwując ludzi, i widziała przestępstwo, podczas gdy w rzeczywistości była na zakupach z przyjaciółką.

Radzenie sobie z kompulsywnym lub patologicznym kłamcą może wystawić na próbę cierpliwość bliskich. Kłamstwo kompulsywne jest nawykiem, a kłamstwo patologiczne - zaburzeniem tożsamości.

Jak stwierdzić, że ktoś kłamie?

Ktoś, kto kłamie, często daje wskazówki, że to, co mówi, nie jest prawdą. Wskazówkami mogą być mowa ciała, mimika twarzy lub to, co dana osoba faktycznie mówi.  Osoba opowiadająca kłamstwo często się poci lub sprawia wrażenie zdenerwowanej i roztrzęsionej.

Brak kontaktu wzrokowego lub błądzenie oczami podczas opowiadania historii to najważniejsze elementy pozwalające stwierdzić, czy ktoś kłamie (chociaż ta wskazówka może nie dotyczyć np. osób ze spektrum zaburzeń autyzmu, które mają trudności z utrzymaniem kontaktu wzrokowego). Kłamcy często mówią z podwyższonym tonem głosu.

Mowa ciała świadczy o oszustwie. Kłamcy często kładą przed sobą jakiś przedmiot, np. książkę, czasopismo lub notatnik. 

Robiąc to, kłamca stawia barierę między sobą a drugą osobą. Kłamca może się od Ciebie odsunąć, odwracając się lub robiąc krok do tyłu.

Gesty, które stają się wyraźne w trakcie mówienia kłamstwa, zaczynają się od pocierania czoła, oblizywania warg, częstego i mocnego połykania oraz wykręcania rąk.

Zamiast uśmiechać się w naturalny sposób, kłamca wymusza uśmiech, w którym widać usta, ale nie widać oczu.

W trakcie kłamstwa, jeśli osobie zostanie zadane pytanie, takie jak: "Czy wziąłeś pieniądze z mojej torebki?" kłamca często odpowie: "Nie wziąłem pieniędzy z twojej torebki". Powtórzy twoje pytanie z użyciem zaprzeczenia.

Inne słowne wskazówki świadczące o tym, że kłamstwo zostało wypowiedziane, to podawanie zbyt wielu szczegółów i mówienie monotonnym tonem.

Im dłużej kłamca mówi, tym większa szansa, że kłamstwo wyjdzie na jaw, więc śmiało daj mu sznur, na którym będzie mógł się "powiesić".

Stwierdzenie, że ktoś w 100% kłamie, jest często niemożliwe. Najlepszym sposobem na poznanie prawdy jest przyznanie się kłamcy do winy. Następnym razem, gdy będziesz podejrzewał, że ktoś kłamie, obserwuj mimikę twarzy i język ciała, aby sprawdzić, czy nie widać na nich żadnych charakterystycznych oznak kłamstwa. Być może nigdy nie będziesz miał pewności, ale warto spróbować.

Dlaczego ludzie kłamią? Podsumowanie

Kłamstwo stwarza niekomfortową sytuację, ponieważ oczekujemy, że inni będą traktować nas honorowo i mówić prawdę. Oczekujemy, że nikt nas nie okłamie, a kiedy taka sytuacja ma miejsce, tracimy wiarę i zaufanie do drugiej osoby.

Jeśli uznasz, że nastolatek kłamie, bo czuje się ograniczany przez twoje zasady, możesz porozmawiać o tym, by dać mu więcej swobody, a w zamian otrzymasz prawdopodobnie więcej szacunku. Jeśli mąż okłamał Cię odnośnie tego gdzie był, bo nie chciał psuć Ci niespodzianki związanej z prezentem urodzinowym, a nie dlatego, że Cię zdradza, możesz spać spokojnie. 

Choć powyższa lista powodów do kłamstwa nie jest wyczerpująca daje pewien ogląd na różnorakie sytuacje, w których ludzie kłamią, i może pomóc w załagodzeniu trudnej sytuacji. Ważne jest, aby pamiętać, że osoby, które kłamią, nie zawsze robią to, aby zranić Twoje uczucia. Z drugiej strony w krytycznych momentach, gdy prawda jest dla nas ważna, warto obserwować rozmówcę by stwierdzić, czy na pewno nie "naciąga" rzeczywistości by nami manipulować.