Kiedy Imperium Rzymskie było u szczytu swej potęgi, zasięg cesarza rozciągał się od zalanych deszczem wzgórz północnej Anglii po spieczone pustynie Arabii Saudyjskiej. Ale kiedy wszystko zaczęło się psuć? Dlaczego Rzym upadł?
![Dlaczego upadło cesarstwo rzymskie? Zdjęcie przedstawia obraz Thomasa Cole'a pt. 'Dzieje Imperium: Zniszczenie (The Course of Empire: Destruction)' z okresu 1833–1836 Dlaczego upadło cesarstwo rzymskie? Zdjęcie przedstawia obraz Thomasa Cole'a pt. 'Dzieje Imperium: Zniszczenie (The Course of Empire: Destruction)' z okresu 1833–1836](/storage/1643014307.jpg)
Odpowiedź, jak się okazuje, nie jest prosta. Niektórzy twierdzą, że złupienie Rzymu przez Wizygotów w 410 r. n.e. jest równie dobrym wyznacznikiem końca, podczas gdy inni twierdzą, że dopiero średniowiecze ostatecznie zakończyło okres panowania imperium. W dużej mierze zależy to od tego, o jakim Rzymie mówimy. W 395 r. n.e. Imperium Rzymskie zostało podzielone na dwie części, które później były zarządzane oddzielnie jako Cesarstwo Zachodniorzymskie ze stolicą w Rzymie i Bizantyjskie Cesarstwo Wschodniorzymskie z Konstantynopolem (współczesny Stambuł) jako stolicą.
"Mamy tendencję do myślenia o Bizantyjczykach jako o osobnym ludzie i państwie od Rzymian, ale oni nazywali siebie "Romanoi" i postrzegali siebie jako obywateli rzymskiego rządu" - powiedziała Kristina Sessa, profesor nadzwyczajny historii na Uniwersytecie Stanowym Ohio.
Losy tych dwóch jurysdykcji nieuchronnie się rozeszły. Zachodnie Cesarstwo Rzymskie uległo fragmentacji, a poszczególne prowincje w ciągu kilkudziesięciu lat od podziału podupadły gospodarczo i politycznie. Wschodnie Cesarstwo Rzymskie było tymczasem stosunkowo zamożne przez kilka stuleci.
Upadek Cesarstwa Zachodzniorzymskiego - pełzająca utrata kontroli
Cesarstwo zachodniorzymskie upadło z powodu pełzającej utraty scentralizowanej kontroli. Czasami miało to miejsce w związku z najazdami nierzymskich plemion, a działo się to przez zdrajców z rzymskiego establishmentu. Trudno dokładnie określić moment, w którym Rzym utracił kontrolę nad danym terytorium, ponieważ w przeciwieństwie do dekolonizacji imperiów w XX wieku, rzadko dochodziło do sporządzania i podpisywania dokumentów i deklaracji niepodległości. Zdarzały się jednak przełomowe bitwy - między 460 a 480 rokiem n.e. Wizygotom udało się zająć znaczną część dzisiejszej Francji. Jednak upadek zachodniego Rzymu był dość stopniowym, mglistym procesem, w którym kolonie, jedna po drugiej, przestawały być realistycznie podporządkowane rzymskiemu cesarzowi. Zamiast tego coraz częściej władzę sprawowali autonomiczni lokalni przywódcy.
W szczytowym okresie imperium rzymskie rozciągało się na wszystkie kontynenty, ale w końcu uległo fragmentacji i ustąpiło miejsca rywalizującym ze sobą potęgom. W niektórych przypadkach byli to rzymscy uzurpatorzy, którzy używali zamachów stanu, aby przejąć władzę. W innych przypadkach na czele tych autonomicznych regionów stały tak zwane barbarzyńskie reżimy. Ale barbarzyńcy - tacy jak Frankowie, Sasi i Wandale - nie byli po prostu najeźdźcami z obcych ziem, którzy niszczyli słabszy Rzym. Nie oddaje to do końca charakteru i pochodzenia tych grup. Mapy zamieszczone w wielu podręcznikach, które prezentują strzałki z trasami najeźdźców przybywających do imperium z zewnątrz i przejmujących je są mocnym uproszczeniem sprawy lub wręcz zwykłym błędem. Wielu z barbarzyńców było koalicjami żołnierzy, którzy pracowali z i dla Imperium Rzymskiego przez kilka pokoleń.
Ci barbarzyńcy żyli i pracowali wewnątrz Imperium Rzymskiego, w imieniu Imperium Rzymskiego, przez dziesięciolecia, jeśli nie wieki. To dało im możliwość nauczenia się rzymskiej taktyki i doświadczenia, które następnie zastosowali przeciwko imperium, co doprowadziło do serii druzgocących porażek Rzymian. Rzymska granica nie była granicą w nowoczesnym rozumieniu państwa narodowego. Był to po prostu region zmniejszających się wpływów rzymskich, gdzie ludzie poruszali się swobodnie.
W tym kontekście łatwo jest zrozumieć, jak granica mogła się kurczyć z czasem. Bez państwa centralnego podatki nie były już regularnie pobierane na większości obszarów Zachodu, co oczywiście miało wpływ na wojsko. Malejące wpływy z podatków sprawiały, że Rzymowi coraz trudniej było zebrać wystarczającą liczbę legionów, by odzyskać ziemie zajęte przez barbarzyńców.
Upadek Cesarstwa Rzymskiego - Wschód i Zachód upadały w różnym tempie
Podczas gdy Cesarstwo Rzymskie w Europie Zachodniej stopniowo i konsekwentnie chyliło się ku upadkowi, Rzymianie na Wschodzie nie ustawali w wysiłkach. Wschód pozostał skonsolidowany i skupiony wokół Konstantynopola. Upadek Cesarstwa wschodzniorzymskiego z kolei był jednak w dużym stopniu spowodowany przez zewnętrznych najeźdźców.
W VII i VIII wieku Imperium Wschodnie zaczęło ulegać podobnej politycznej fragmentacji, choć w tym przypadku mówimy o zewnętrznych armiach i reżimach: Persach, Słowianach i Arabach. Jednak dopiero w 1453 roku, kiedy Osmanowie splądrowali Konstantynopol, możemy powiedzieć, że Imperium Rzymskie naprawdę się skończyło.