Kryptowaluta Terra (UST) to niesławna "bohaterka" niedawnego spektakularnego krachu na rynku handlu kryptowalutami. Reklamowana jako tzw. "aglorithmic stablecoin" (co możemy przetłumaczyć jako "algorytmiczna stabilna moneta/waluta") z ustaloną wymiennością 1-1 do dolara amerykańskiego wydawała się wielu inwestorom rynku kryptowalutowego "pewniakiem". Dlaczego więc coś, co miało być w założeniu "stabilne" runęło jak domek z kart dosłownie z dnia na dzień i wartość kryptowaluty Terra spadła niemal do zera (na moment pisania artykułu jest to ok. 0.000074 USD)? 

Czym jest Terra i co oznacza "algorithmic stablecoin" (algorytmiczna stabilna moneta / waluta)?

Dla osób pobieżnie obserwujących rynek kryptowalut, które kojarzą głównie Bitocoin (BTC) oraz może Ethereum (ETH) - czyli dwie główne i największe cyfrowe monety, zaskoczeniem może być, że Terra była do niedawna w pierwszej piątce największych walut cyfrowych pod względem kapitalizacji rynkowej (całkowitej wartości danej kryptowaluty wyrażonej np. dolarach amerykańskich) z kapitalizacją bliską poziomu 50 miliardów USD.

Czym jest Terra?

Terra została stworzona przez koreańskiego programistę Do Kwona i działa na rynku dzięki organizacji Terrraform Labs założonej przez Do Kwona w Singapurze. Terra to rodzaj kryptowaluty (waluty cyfrowej) zwanej algorytmicznym stablecoin'em. No dobrze, a co to właściwie oznacza? Spróbujmy rozbroić poszczególne terminy osobno, a później zobaczymy co oznaczają razem.

Czym jest "stablecoin"?

Stablecoin to rodzaj kryptowaluty, której wartość jest powiązana z zewnętrznym aktywem, np. dolarem amerykańskim lub złotem, w celu stabilizacji ceny. Jednym z przykładów na rynku "typowego" stablecoina jest np. Tether. W dużym skrócie, stablecoins wiążą swoją wartość z czymś namacalnym, lub tzw. walutą FIAT (czyli klasyczną walutą jak dolar amerykański, jen japoński, euro, czy inne), a najczęściej jest to jakaś kombinacja różnych klas aktywów jak gotówka, złoto, akcje, czy obligacje (zajrzyj do artykułu o Tether, gdzie jest to opisane bardziej szczegółowo dla tej waluty). 

A po co w ogóle są potrzebne na rynku kryptowalut te stablecoins?

Jeśli próbowaliście handlować jakimikolwiek kryptowalutami lub chociażby obserwujecie jak zachowują się kursy nawet największych z nich (chociażby Bitcoina), to wiecie, że ceny cyfrowych monet charakteryzują się olbrzymią zmiennością (częste wahania kursu i duże amplitudy tych wahań). Dość powiedzieć, że Bitocin na początku 2022 roku był warty ok. 47 000 USD, by w połowie 2022 oscylować wokół ceny 30 000 USD. W tych okolicznościach trudno o zwiększoną adopcję kryptowalut wśród szerszej masy ludzi, w szczególności u osób, które nie chcą zajmować się spekulacją, a korzystać z walut cyfrowych jako środka płatniczego. Większość osób chciałaby wiedzieć, że to co mają w portfelu, nie straci połowy swojej wartości w ciągu tygodnia. Pomimo szalejącej obecnie inflacji, waluty tradycyjne jak złotówka, euro, czy dolar dają taką przewidywalność.

W odpowiedzi na dużą zmienność walut cyfrowych powstały właśnie tzw. stablecoins, które w założeniach mają być dużo bardziej odporne na wahania kursowe. Stablecoins za pomocą różnych mechanizmów mają na celu utrzymanie wymienności z tradycyjnymi walutami, co w założeniach ma zwiększyć bezpieczeństwo z ich korzystania (jeśli zawsze mogę wymienić 1 jednostkę mojej kryptowaluty np. na 1 dolara, to chętniej będę z niej korzystał).

A o co chodzi z tymi algorytmami?

Algorytmy, czyli mechanizmy, które w tym przypadku mają za zadanie utrzymanie założonego poziomu cenowego danej kryptowaluty. W przypadku waluty Terra założeniem było, że ma być wymienialna 1-1 z USD (dolarem amerykańskim). Co robią te "magiczne" algorytmy? Jest to oprogramowanie, które na podstawie wartości danej kryptowaluty i ew. powiązanych z nią aktywów automatycznie tworzy nowe jednostki danej kryptowaluty (automatycznie emituje / wykopuje walutę z braku lepszego określenia) jeśli waluty jest za mało, żeby utrzymać założoną wymienialność (czyli w dużym uproszczeniu w sytuacji gdy np. 1 jednostka danego krypto kosztuje 1.1 USD). I w drugą stronę - jeśli parytet wymiany spadnie poniżej zakładanego poziomu (np. za 1 jednostkę krypto możemy dostać tylko 0.95 USD), to algorytm realizuje proces "spalania" istniejących tokenów (monet / jednostek danej kryptowaluty lub walut powiązanych), żeby przez ograniczenie liczby monet w obiegu podnieść ich wartość. Przykłady są b. mocno uproszczone, bo te mechanizmy potrafią byc troszeczkę bardziej skomplikowane. W dalszej części tekstu zapoznasz się z tym, jak działało to dla Terra. 

Jak szczegółowo działała Terra jako algorytmiczna kryptowaluta?

Jak pisaliśmy, Terra w swoich założeniach miała mieć wymienialność 1-1. Twórcy tej waluty stworzyli też siostrzaną walutę Luna, która w tej koncepcji była niezbędna do utrzymania kursu wymiany Terra z USD. Terra była w tej parze walutą stabilną, natomiast cena Luny miała podlegać rynkowemu ustalaniu wartości, czyli na podstawie transakcji pomiędzy kupującymi i sprzedającymi.

Jak Terra jest związana z kryptowalutą Luna?

A na co to komu, a po co to wszystko? Twórcy przyjęli założenie, że ludzie zawsze będą mogli wymienić jedną Terra na Luna o wartości 1 dolara. Jeśli Luna jest sprzedawana po 0,10$, to za jedną Terra otrzymasz 10 Luna. Jeśli Luna kosztuje 20 dolarów, to za jedną Terra zapłacisz 0,05 Luna. Cena Luna jest dowolna (ustalana rynkowo), ale jedna Terra zawsze da się wymienić na Luna o wartości 1$ (mogą to być różne ilości Luna w zależności od aktualnego kursu tej waluty). I na odwrót: ludzie zawsze mogą wymienić Luna warte 1 dolara (może to być 0.05 Luna gdy Luna będzie kosztowała 20 USD i 10 Luna, jeśli będzie kosztowała 10 centów) na jedną Terra. To jest mechanizm zautomatyzowanego, inteligentnego kontraktu, czyli "algorytmu" w "algorytmicznym stablecoinie" - który pozwala ludziom wymieniać ich Terra na Luna, a Luny na Terra.

Terra powinna być wyceniana na 1 dolara. Jeśli jej kurs będzie wyższy niż 1 dolar, ludzie - arbitrażyści - będą mogli kupić Lunę wartą 1 dolar za 1 dolara i wymienić ją na Terra wartą więcej niż 1 dolar, osiągając natychmiastowy zysk. Jeśli kurs jest niższy niż 1$, ludzie mogą kupić jedną Terra za mniej niż 1$ i wymienić ją na Lunę wartą 1$ z natychmiastowym zyskiem. Takie transakcje arbitrażowe powodują powrót ceny Terra do poziomu 1$, jeśli kiedykolwiek wzrośnie ona lub spadnie.

Cena Luna będzie się wahać. Z czasem, w miarę wzrostu zaufania do tego ekosystemu, będzie ona prawdopodobnie rosła. Nie jest to jednak istotne dla koncepcji stablecoin. Dopóki Luna ma niezerową wartość, można wymienić jedną Terra na pewną ilość Luna o wartości 1 dolara, co oznacza, że Terra powinna być warta 1 dolara, a więc jej wartość powinna być stabilna.

Wszystko wydaje się sensowne logincz, przy jednym WAŻNYM założeniu - twórcy tego ekosystemu muszą znaleźć sposób na to, by Luna była warta jakąś niezerową kwotę pieniędzy - wtedy wszystko będzie dobrze. Może się to wydawać trudne, bo jakby nie patrzeć Luna (jak i Terra) to rzeczy wymyślone, tylko cyferki w "rozproszonym Excelu" (jak lekko złośliwie można by nazwać cały mechanizm łańcucha bloków / blockchain i zdecentralizowanej księgi głównej / decentralised ledger). W praktyce okazuje się to łatwiejsze niż się wydaje, ponieważ istnieją dziesiątki kryptowalut, które ktoś po prostu wymyślił, a które są teraz warte miliardy dolarów. Główne sposoby, aby nadać tym zapisom cyfrowym wartość to:

1. Pobieranie opłat transakcyjnych od osób, które wymieniają Luna na Terra lub Terra na Luna, a następnie wypłacanie części tych opłat posiadaczom Luny jako odsetek od posiadanych przez nich jednostek Luna. Albo wypłacać odsetki od Terra, tworząc popyt na Lunę, którą ludzie mogą wymieniać na Terra, aby uzyskać odsetki. 
2. Budowaniu ekosystemu inteligentnych kontraktów, programowalnych pieniędzy itp. na bazie blockchaina Terry i Luny, tak aby ludzie traktowali Lunę jako sposób na korzystanie z tego ekosystemu - jako faktyczne akcje firmy, która stworzyła ten ekosystem - i przypisywali jej dużą wartość. Wtedy wartością jest niejako dostęp do tego ekosystemu, możliwość tworzenia na nim aplikacji, emitowaniu i handlu np. tokenami NFT (Non Fungible Tokens).
3. Te elementy wzajemnie się wzmacniają: Im więcej opłat zbierasz i rozdajesz posiadaczom Luny, tym większy i bardziej realny wydaje się Twój ekosystem, a więc tym bardziej ludzie go cenią, więc kupują więcej Luny, tym większa jest Twoja aktywność, tym więcej opłat zbierasz itd.

Ale nie ma tu żadnej magii. Nie ma algorytmu, który gwarantowałby, że Luna jest zawsze warta pewną sumę pieniędzy. Algorytm po prostu pozwala ludziom wymieniać Terrę na Lunę. Luna jest wartościowa, jeśli ludzie uważają ją za wartościową i wierzą w długoterminową wartość systemu, który twórcy postanowili zbudować. Jeśli ludzie przestają wierzyć w ten ekosystem, wartość Luny spadnie. 

Dlaczego więc wartość Terra spadła niemal do zera?

Problem pojawia się wtedy, gdy ludzie stracą zaufanie do tego systemu i postanowią porzucić zarówno Luna, jak i Terra. Ktoś sprzedaje trochę Terra. Arbitrzy wkraczają do akcji, kupują Terra za 0,99$ i wymieniają ją na Luna o wartości 1$. Cena Luna wynosi, powiedzmy, 40 dolarów, więc za każdą Terra dostajesz 0,025 Luna. Następnie arbitrażyści sprzedają swoje 0,025 Luny na rynku, co powoduje spadek ceny Luna, która i tak spada. Ktoś inny sprzedaje kilka Terra, ale teraz cena Luna wynosi 20 dolarów, więc za każdą Terra dostajesz 0,05 Luna, którą arbitrażyści sprzedają, a teraz cena Luna wynosi 10 dolarów, więc za każdą Terra dostajesz 0,10 Luny, które następnie są sprzedawane, więc cena Luny wzrasta do 5 dolarów, więc za każdą Terra dostajesz 0,2 Luna itd. Nie ma naturalnego punktu zatrzymania tego procesu, ponieważ Luna reprezentuje zaufanie do ekosystemu (a ono właśnie dramatycznie spadło). W końcu Luna kosztuje 0,0001 dolara, a Ty wymieniasz jedną Terra na 10 000 Luna i próbujesz je sprzedać, ale nie ma kupców, więc nikt nie chce arbitrażować ceny Terra, więc cena Terra spada poniżej 1 dolara, a wszyscy rezygnują ze stablecoina, ekosystemu i wszystkiego, co się z nim wiąże.

W terminologii fachowej to jest tzw. "spirala śmierci" i to właśnie przydarzyło się parze walut Luna i Terra. Podobne zjawisko występuje w tradycyjnych systemach finansowych (np. sytuacjach, gdzie firmy emitują obligacje wymienne z akcjami, np. 100$ obligacji daje Ci 100$ wartości akcji - gdy 1 akcja jest warta 25 dolarów, za jedną obligację dostaniesz 4 akcje, gdy akcja jest warta 50 dolarów, za obligację dostaniesz dwie akcje).

Co dalej z walutami Terra i Luna?

Wracając ze świata tradycyjnych finansów, do Terra - jej twórcy w sytuacji, gdy rozpoczął się ten spadek próbowali reagować. Luna Foundation Guard (LFG), który został przez nich stworzony właśnie na okoliczność takich wydarzeń rozpoczął interwencję na rynku. We wcześniejszym okresie, gdy Luna miała większą wartość, LFG wymienił je na inne kryptowaluty (głównie Bitcoin), które w momencie upadku postanowił wymienić na Terra (żeby spróbować przywrócić parytet wymienności z dolarem). LFG (z twórcą Terra i Luna na czele) zebrali też ok 1 miliarda USD, aby doinwestować ekosystem i ustabilizować Terra. Te działania przyniosły niewielki  lub wręcz zerowy skutek (Terra jest warta 0.000074 USD na moment pisania artykułu). 

W międzyczasie pojawiła się nowe koncepcja, gdzie Do Kwon zaproponował rozdzielenie Terra na "starą" (Terra Classic) i nowy blockchain (Terra / Terra 2.0). Rozdzielenie zostało już zrealizowane (i zaakceptowane przez społeczność Terra) - nowe aplikacje korzystają już z nowego blockchain'a a Do Kwon zapowiedział, ze Terra Classic nie zostanie zmigrowana do nowego blockchain'a. Posiadacze "starej" Luna będą upoważnieni do otrzymania określonej liczby nowych Luna (na nowym blockchain). Część z tych nowych Luna (30%) będzie płynne (będzie można nimi handlować), a pozostała część będzie przechowywana w portfelach właścicieli, bez możliwości obrotu nimi (przynajmniej na początku procesu przywracania / restartowania ekosystemu na nowym łańcuchu bloków). 

A co się stało z pieniędzmi?

Przepadły. Jeśli kupiłeś Terra, to co wczoraj trzymałeś w ręku i wydawało Ci się, że trzymasz diamenty (no dobra, chociaż dolary) dzisiaj okazało się nic nie wartymi świecącymi kamyczkami, z którymi nic nie jesteś już w stanie zrobić. Obroty na "starej" Terra (Terra Classic) są minimalne - bardzo mało chętnych kupców, bo nie ma nadziei na powrót starej wersji ekosystemu do żywych. To co włożyłeś do system przepadło i nie jesteś w stanie tego odzyskać w żaden sposób.

Upadek Terra - podsumowanie

Niektórzy eksperci, zarówno z tynku kryptowalut jak i szerzej rynków finansowych twierdzą, że upadek pary kryptowalut Terra i Luna był nieunikniony. Niektórzy nazywają nawet cały mechanizm tzw. schematem Ponziego, czyli oszukańczą praktyką biznesową, w której buduje się piramidę finansową naganiając kolejnych inwestorów, którzy swoimi inwestycjami w system opłacają zyski tych, którzy weszli do systemu przed nimi. Eksperci tłumaczą załamanie Terra i spadek jej wartości do zera błędami w samych założeniach dla funkcjonowania tego ekosystemu. 

Sam sztywny mechanizm wymiany 1-1 z USD jest ryzykowny i pokazały to już w historii tradycyjne waluty, które przyjęły sztywny mechanizm wymiany. Kraje rozwijające się przyjmowały taki sztywny mechanizm wymiany z dolarem, czy euro próbując w ten sposób "zaimportować" do siebie trochę stabilności. Niestety zgodnie z tzw. modelem Mundella-Fleminga (zwanym też modelem niemożliwej trójcy) przyjmując model sztywnej wymiany państwo, które się na to decyduje musi zrezygnować albo z wolnego przepływu kapitału, albo z kontroli nad polityką monetarną - nie może np. zmienić stóp procentowych w odpowiedzi na stan lokalnego rynku. Ofiarą sztywnych reguł wymiany padały nawet bogate gospodarki i ich waluty, np. funt brytyjski w latach 90tych XX wieku (ale takie zdarzenia miały miejsce co najmniej kilkanaście razy na przestrzeni ostatnich 20-30 lat w różnych krajach, które ustaliły sztywny kurs wymiany: Słowenia, Rosja, Argentyna, Turcja, żeby wymienić tylko kilka z nich). Stąd eksperci twierdzili, że w przypadku Terra pytanie było nie "czy upadnie?", a "kiedy upadnie?" Powód dla upadku walut ze sztywnym kursem wymiany jest zazwyczaj ten sam - asymetryczność pomiędzy ekonomią danej waluty i tej z którą ma ustalony sztywny kurs wymiany. Ekonomia Terra / Luna upadała i trudno było reagować w sytuacji, gdy wartość dolara nie zachowywała się podobnie.

Odnośniki

[1] https://www.swanbitcoin.com/dark-moon-the-inevitable-collapse-of-luna/
[2]https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2022-05-11/terra-flops?sref=aR1j7S86
[3] https://coinmarketcap.com/pl/currencies/terrausd/
[4] https://www.coindesk.com/learn/what-is-a-stablecoin/